ازدواج یکی از مهم‌ترین نهادهای اجتماعی در سراسر جهان است که نه تنها اتحاد شخصی دو فرد را بلکه ارزش‌ها، سنت‌ها و هویت‌های اجتماعی جوامع را نیز بازتاب می‌دهد. در کشورهای مسلمان‌نشین پاکستان و ایران، مراسم عروسی جشن‌هایی چندروزه هستند که تعهدات دینی، رسوم فرهنگی و مناسبات خانوادگی را در هم می‌آمیزند. با وجود پایه‌های مشترک اسلامی، هر دو کشور آیین‌های ویژه‌ای را بر اساس تاریخ، تنوع قومی و تأثیرات مدرنیته پرورانده‌اند. هدف این مقاله ارائه یک بررسی تطبیقی مفصل از سنت‌های ازدواج در پاکستان و ایران است که شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در آیین‌هایی همچون نامزدی، مراسم پیش از عروسی، عقد، جهیزیه و آیین‌های پس از ازدواج را روشن می‌سازد.
مراسم نامزدی: مَنگنی (پاکستان) در برابر بَله‌بُرون (ایران)
نخستین گام در مسیر ازدواج معمولاً مراسم نامزدی است.
- پاکستان (مَنگنی):
مَنگنی معمولاً مراسمی خانوادگی و کوچک است که طی آن حلقه‌ها میان عروس و داماد رد و بدل می‌شود. خانواده‌ها هدایا، شیرینی و دعاهایی برای خیر و برکت تبادل می‌کنند و این رویداد آغازگر جشن‌های بعدی است.
- ایران (بَله‌بُرون):
در ایران، بله‌بُرون پس از خواستگاری (خواستگاری رسمی) برگزار می‌شود. خانواده داماد با هدایایی چون حلقه، پارچه، گل و شیرینی به خانه عروس می‌روند. در این مراسم درباره مَهر، هزینه‌های عروسی و تاریخ مراسم گفت‌وگو می‌شود و توافقات مکتوب می‌گردد.
مقایسه:
هر دو مراسم نماد رسمی شدن پیوند هستند. با این حال، در پاکستان تأکید بر جنبه‌های عاطفی و تبادل حلقه است، در حالی‌که در ایران جنبه رسمی و قراردادی با بحث‌های مالی و مسئولیت‌ها پررنگ‌تر است.
آیین‌های پیش از عروسی: مایون و مهندی (پاکستان) در برابر حنابندان (ایران)
آیین‌های پیش از عروسی در هر دو فرهنگ با جشن و آیین‌هایی همراه است که عروس را برای ازدواج آماده می‌سازد.
- پاکستان:
- مایون: عروس مدتی در انزوا می‌ماند و دوستان و خانواده او را با زردچوبه (اُبتن) آغشته می‌کنند تا چهره‌اش درخشان شود. این مراسم غالباً زنانه و همراه با آوازهای سنتی است.
-
- مهندی: رنگین‌ترین مراسم پیش از عروسی است. رقص، آواز و طراحی حنا بر دست و پای عروس انجام می‌شود. خانواده داماد نیز حنا برای عروس می‌فرستد.
- ایران (حنابندان):
در آخرین شب حضور عروس در خانه والدینش، زنان خانواده او را به حمام می‌برند. سپس حنا روی دستان عروس گذاشته می‌شود. خانواده داماد نیز میوه، شیرینی و حنا می‌آورند و شب با آواز و رقص جشن گرفته می‌شود.
مقایسه:
هر دو سنت از حنا به‌عنوان نماد زیبایی و خوش‌یمنی بهره می‌گیرند. با این حال، در پاکستان مراسم مهندی به یک جشن بزرگ و نمایشی با رقص‌های گروهی بدل شده، در حالی‌که در ایران حنابندان بیشتر صمیمی و نمادین است.
عقد و نکاح: نِکاح (پاکستان) در برابر عَقد (ایران)
بخش اصلی و دینی ازدواج امضای قرارداد ازدواج است.
- پاکستان (نکاح):
به وسیله امام جماعت اجرا می‌شود و رضایت عروس و داماد با حضور شاهدان لازم است. مَهر تعیین می‌شود و زوج در چارچوب اسلام رسماً همسر یکدیگر می‌گردند.
- ایران (عقد):
به دست روحانی و در حضور شاهدان صورت می‌گیرد. زوجین در برابر سفره عقد می‌نشینند که با آینه، شمع، نان، عسل، قند و میوه تزئین شده است. ساییدن کله‌قند بر سر عروس و داماد نماد شیرینی زندگی مشترک است. هزینه‌های عقد اغلب بر عهده خانواده عروس است.
مقایسه:
هر دو کشور الزامات اسلامی عقد و رضایت را رعایت می‌کنند. اما عقد ایرانی با نمادگرایی و زیبایی بصری سفره عقد شناخته می‌شود، در حالی‌که نکاح پاکستانی بیشتر حالت دینی و ساده دارد.
آیین‌های پس از ازدواج: رُخصتی/ولیمه (پاکستان) در برابر پاگشا/پاتختی (ایران)
انتقال عروس به خانه جدید محور اصلی آیین‌های پس از ازدواج است.
- پاکستان:
- رخصتی: وداعی احساسی است که عروس خانه والدینش را ترک می‌کند، اغلب با تلاوت قرآن.
-
- ولیمه: جشنی بزرگ از سوی خانواده داماد برای معرفی رسمی ازدواج همراه با ضیافت باشکوه.
- ایران:
- پاگشا: پس از عروسی، زوج به خانه خویشاوندان دعوت می‌شوند تا روابط اجتماعی و خانوادگی تقویت شود.
-
- پاتختی: یک روز بعد برگزار می‌شود، عروس آراسته پذیرای مهمانان است و هدایا دریافت می‌کند.
مقایسه:
در پاکستان، مراسم با ضیافت بزرگ ولیمه پایان می‌یابد، در حالی‌که در ایران بر آشنایی تدریجی و دید و بازدید خانوادگی (پاگشا) تأکید می‌شود.
جهیزیه و سنت‌های مالی: جَهیزیّه (ایران) در برابر جَهیز (پاکستان)
جهیزیه بخشی مهم در هر دو فرهنگ است.
- ایران (جهیزیه):
در گذشته، خرید جهیزیه و لوازم ضروری زندگی مشترک با حضور عروس، داماد و خانواده‌هایشان انجام می‌شد. اما امروزه بیشتر زوجین خودشان این مسئولیت را بر عهده می‌گیرند. خریدهای ضروری شامل حلقه عروس، آینه و شمعدان، لباس عروس، کت‌وشلوار داماد و لوازم آرایشی است.
- پاکستان (جهیز):
با وجود توصیه‌های اسلامی علیه تجمل‌گرایی، جهیز (به عهده عروس) همچنان رایج است و شامل وسایل منزل، پول نقد و لوازم گران‌بها می‌شود که فشار اقتصادی سنگینی بر خانواده‌ها می‌گذارد.
مقایسه:
در ایران جهیزیه بیشتر کارکردی است، در حالی‌که در پاکستان رقابتی و اغلب سنگین‌تر است. همچنین در ایران مَهر نقش کلیدی دارد، ولی در پاکستان گاهی جنبه نمادین پیدا می‌کند.
نمادگرایی فرهنگی و سرگرمی
- پاکستان: تأکید بر موسیقی، رقص و لباس‌های رنگین، به‌ویژه در مهندی و بارات. پوشش سنتی شامل لَهنگا، شَراَره، شِروانی و عِمامه است.
- ایران: مراسم بر نمادگرایی آیینی (آینه، کله‌قند، قرآن و حنا) و زیبایی ظاهری استوار است. لباس عروس اغلب سفید و مدرن است و داماد کت‌وشلوار می‌پوشد.
نتیجه‌گیری
سنت‌های ازدواج در پاکستان و ایران ترکیبی از اسلام و فرهنگ بومی هستند که شباهت‌ها و تفاوت‌های گوناگونی را نشان می‌دهند. عروسی در پاکستان بیشتر نمایش رنگ، موسیقی و مهمانی‌های پرشکوه است، در حالی‌که عروسی در ایران سرشار از نمادگرایی و آیین‌های خانوادگی بوده و بر ادغام تدریجی عروس در خانواده جدید تأکید می‌کند.
اگر در پاکستان اوج مراسم در مهندی و رخصتی دیده می‌شود، در ایران سفره عقد و پاگشا برجسته‌ترین سنت‌ها هستند. هر دو جامعه با بار مالی جهیزیه دست به گریبان‌اند، اما شیوه بروز آن متفاوت است. در نهایت، عروسی در هر دو کشور نه تنها پیوند دو فرد بلکه تجدید هویت فرهنگی، همبستگی خانوادگی و جشن اجتماعی است.
منابع:
نظر شما